Normal sağlıklı, temiz bakılan bir çocukta idrar yolu enfeksiyonu çok fazla beklenen bir durum değil. Onun için biz hekimler özellikle ateşli idrar yolu enfeksiyonu geçiren bir çocuk varsa mutlaka ultrasonografi ile değerlendirip, eğer beklenmeyen bir sonuç çıkarsa da daha çok üzerine gidip altta yatan nedeni ortaya çıkarmaya çalışırız. Altta yatan neden mesanedeki idrarın yukarı doğru kaçması olabilir. Bu reflü idrar yolu enfeksiyonu esnasında ortaya çıkabileceği gibi, daha bebek anne karnındayken yapılan tetkiklerindeki bulgularla da bize önceden ipucu verebilir.
Size Çocuk Cerrahının Seyir Defterinde çocuklarda kısaca “VUR” denilen veziko-üreteral reflüyü anlattım. İyi seyirler,
Eğer idrar reflüsü varsa mesanede oluşabilecek bakterili idrar yukarı böbreklere kaçıp ateşli böbrek enfeksiyonlarına, akabinde böbrekte yara dokusu gelişmesine, sonrasında hipertansiyona ve kronik böbrek hastalığına neden olabiliyor. Bu nedenlerden dolayı biz hekimler, çocuk cerrahları, nefrologlar ve çocuk ürologları bu patolojiye ayrı bir önem veriyoruz.
Peki vezikoüreteral reflü neden oluyor? Yani mesanede biriken idrar yukarıya böbreklere neden kaçıyor?
Normalde böbrekten mesaneye idrarı taşıyan “üreter” adını verdiğimiz kanal mesane duvarı içerinde biraz ilerledikten sonra içeriye açılıyor. Böylece mesane, yani sidik torbası, veya idrar torbası idrarla dolup şişmeye başladığında, mesane duvarının içerisinde kanal bölümü mesane kasları arasında sıkışmaya başlıyor ve biriken idrarın yukarı kaçmasını engelliyor. İşte bu mekanizmanın bozulması yukarıya kaçak olmasına neden oluyor.
Bu yukarı kaçağı engelleyen mekanizma nasıl bozulabiliyor?
Ya idrar kanalının mesane duvarı içerisindeki uzunluğu kısa oluyor (ki bunlar zamanla uzama oluşursa kendiliğinden geçen grup), ya kanal mesane içerisine daha yanlış bir yerden açılıyor, ya da mesanenin içerisinde o kadar fazla yüksek basınç oluşuyor ki, yukarı kaçağı engelleme mekanizması yeterli olamıyor.
İdrar torbasındaki basınç nasıl artabiliyor? Ya anatomik bir bozukluk olabiliyor, örnek posterior üretra kapağı; ya da mesanenin fonksiyonel bozukluğu eşlik ediyor, örnek mesane barsak disfonksiyonu. Yani ya torbanın çıkışında bir tıkanıklık var, böylece mesane kasılıyor ama boşaltamıyor, içerideki basınç artıyor ve idrar yukarı kaçıyor. Ya da mesane düzgün çalışmıyor, örneğin torbanın kasları mesaneyi boşaltabilmek için kasılıyor ama torbanın ağzındaki kaslar koordineli olarak gevşemiyor böylece yine torba içi basınç artışı ve yukarı kaçak oluyor.
Anne karnında böbrekte genişleme olması durumunda bebeklerin neredeyse %15’inde, ateşli idrar yolu enfeksiyonu olan çocukların incelenmesi durumunda ise çocukların yaklaşık %30-40’ında idrar reflüsü saptanabiliyor. Anne karnında saptananların çoğunluğu erkekken, daha büyük yaş çocukların çoğunluğu kız. Ama bizim için asıl önemli olan reflüsü olan çocukların kardeşlerinin %27 ‘sinde ve reflüsü olan ebeveynlerin çocuklarının %35’inde bu probleme rastlanabiliyor. Bu bulgular da altta genetik bir nedenin yattığını düşündürüyor.
Bütün bu anlattıklarımla eğer idrar reflüsünden şüpheleniyorsak, tanıyı koymak için voiding sistoüretragrafi denilen bir test yapmamız gerekiyor. Bir sonda yerleştiriyoruz, ilaçlı suyla mesaneyi doldurup böbreklere doğru geçiş olup olmadığına bakıyoruz. Bu test sonucunda mesanenin kapasitesi, şekli, idrar reflüsü varsa derecesi, işeme esnasında idrar yolunun görüntülüsüyle mesanenin çıkışında problem olup olmadığı, mesanenin tam boşalıp boşalmadığı gibi bir sürü veri elde edebiliyoruz. Sintigrafi veya su ultrasonografisi gibi daha az radyasyon verebilen başka yöntemler de mevcut ama hiçbirisi anatomiyi bu test kadar güzel göstermediğinden çok tercih etmiyoruz, sadece bazen takiplerde kullanabiliyoruz.
Eğer hastamızda idrar reflüsü saptadıysak mutlaka çocuğun boyunu, kilosunu, kan basıncını ölçerek büyümesini değerlendiriyoruz. Mutlaka idrar sıklığı, idrar kaçırması, kabızlık, kaka kaçırma gibi şikayetleri sorgulayarak eşlik eden bir mesane barsak disfonksiyonu olasılığını anlamaya çalışıyoruz. İdrar ve kan tahlilleri ile idrarda protein olması, kan üre kreatinin değerleri gibi bulgularla böbreğin klinik değerlendirmesini yapıyoruz. Böbreğin sintigrafik incelemeleri ile böbrekte nedbe dokusu olup olmadığını, böbrek fonksiyonlarının ne durumda olduğunu anlıyoruz. 
Bir de idrar reflüsü saptadığımız çocukların kardeşlerinde de olabileceğini bildiğimizden mutlaka onların da araştırılması gerekiyor. Özellikle beş yaşın altındaki kardeşlerde mesane  barsak disfonksiyonu bulguları veya idrar yolu enfeksiyonları anlatılıyorsa, ya da ebeveynlerden yeterli bilgi alamadığımızı hissediyorsak kardeşte olma olasılığını hiç göz ardı etmiyoruz.
Bütün bu anlattığım verileri topladıktan sonra pediatrik nefrolog, çocuk cerrahı, çocuk üroloğu, pediatrik radyolog ve nükleer tıp uzmanının katıldığı “pediatrik nefroloji-üroloji” konseyimizde hastamızı tartışıyoruz ve nasıl bir yol izleyeceğimize karar veriyoruz.
Şimdilik bu kadar yeter. Çocuk Cerrahının Seyir Defterinde bir seyri daha sonlandırıyoruz. İdrar reflüsü olan bir çocuğu nasıl tedavi ettiğimizi ve bu hastalığın gidişatı, ilerlemesi, sonuçları gibi bilgileri gelecek seyirde anlatacağım.
Yazdıklarımı Youtube kanalımdan izlemek isterseniz tıklayabilirsiniz.
Lütfen bizi instagramdan takip edin.
Ve mutlu kalın.
Prof. Dr. Egemen Eroğlu
Mayıs 2022